De alom bekende vlier (Sambucus nigra) is een cultuuronkruid dat her en der spontaan in tuinen en bermen opduikt. De naam Sambucus is een verbastering van het Griekse sambuka, wat ´fluit´ betekent. Van de met merg gevulde jonge loten werden fluitjes gemaakt, de zogenaamde flierefluiten. Nigra is Latijn voor zwart, en wijst op de diepzwarte bessen.
De veelzijdigheid van vlier is ronduit verbluffend. De oogst begint in de lente als de struik in bloei staat. De witte aromatische bloemschermen kan je vers gebruiken om er bijvoorbeeld thee mee te maken of te verwerken in vlierbloesemlimonade en -siroop. De thee heeft zweetdrijvende, infectie- en ontstekingswerende eigenschappen. Hij wordt vooral gebruikt bij griep, verkoudheden met koorts en koorts bij kinderziekten. De siroop is een heerlijk weerstandsverhogend middel. Limonade maken van vlier is zo bijzonder omdat er vanzelf bubbels in het drankje verschijnen. Dit gebeurt door gisting van het stuifmeel uit de gele helmknopjes in de bloemen. De bloesems worden ook gebruikt in gezichtsstoombaden of worden vermengd met yoghurt of komkommersap om de droge of vette huid te reinigen en te verzachten. Een aftreksel van vlierbloesem vormt een adstringerende aftershave.
Als de dagen langer worden,
als de zon haar kracht vergroot,
als de vlieren zijn gaan bloeien
in het bos en langs de sloot,
ja, dan lijkt het of die bomen
-net als in een sprookjesland-
allemaal een sluier dragen,
van het fijnste Brussels kant.
Liesbeth de Nijs
Tegen diabetes bevelen we thee aan van de bladeren en scheuten van de vlier. Als de bessen rijp zijn in de tweede helft van de zomer is het tijd om vlierbessensiroop te maken. Deze siroop is gekend als hoestdrankje. De rauwe bessen zijn niet eetbaar, maar de laxerende werking gaat door het koken verloren. Ze zijn rijk aan mineralen (calcium, ijzer en fosfor) en vitamine A, B en C.
Wil je een vlier in de tuin, dan kan je een spontaan uit zichzelf verschijnende wilde vlier laten staan. Om jaar na jaar mooie bessen te oogsten, moet je de struiken best jaarlijks snoeien. Vlier snoeien is heel gemakkelijk. Het komt er op neer om de oudste takken te verwijderen en het teveel aan scheuten uit te dunnen. De nieuwe scheuten die vorige zomer gegroeid zijn moet je zeker behouden want de mooiste vlierbessen krijg je op éénjarig hout. Oudere takken blijven bessen produceren maar minder uitbundig.
De vlier werd door onze voorouders op handen gedragen. In Duitsland nam men zelfs zijn hoed voor hem af. De Germanen beschouwden de vlierstruik als een heilige boom, zinnebeeld van wedergeboorte en vruchtbaarheid. Dit is de reden waarom men eertijds een stek van de vlierboom plantte bij de bouw van een huis waarin een jong koppel zijn intrek zou nemen. De vlier zou ook beschermen tegen bliksem, vuur, kwade geesten, heksen, vliegen en ongedierte, vandaar dat je hem vaak aantreft bij boerderijen en veestallen. In Centraal-Europa hingen jonge meisjes in de nacht van 21 juni vlierbloesem boven hun bed. Ze geloofden dat hierdoor hun toekomstige echtgenoot in hun dromen zou opduiken. Ook in de sprookjes van Andersen (Vliermoedertje) en Grimm (Vrouw Holle) is de vlier niet weg te denken. In een boeket staat vlier voor medelijden en deelneming.
Ik weet al welke struik vanaf nu mijn lieveling wordt… Niet te verwonderen met deze talloze toepassingen…
